We werken in onze trajecten vanuit de zes uitgangspunten van Opbrengstgericht passend onderwijs. Deze denk- en werkwijze heeft als doel om het (primair) onderwijs voor iedereen die er werkt behapbaar en betekenisvol te houden (of te maken). Het bestaat uit zes onderwijskundige uitgangspunten die met of zonder Focus PO kunnen worden toegepast. Vrijwel elk onderwijsconcept kan hiermee samengaan.
Van eind naar begin
Met welk doel wordt onderwijs passend gemaakt?
Het antwoord op die vraag is: om een opbrengst te bereiken. Daarom stelt elke basisschool schoolambities vast voor de vak- en vormingsgebieden die de overheid verplicht heeft gesteld (Nederlandse taal en rekenen) en voor de vak- en vormingsgebieden die zij zelf kiest. De ambitiekeuze wordt ingegeven door de schoolweging, door specifieke kenmerken van de leerlingpopulatie of door de onderwijskundige visie. Pas als duidelijk is wat er eind groep 8 met de leerlingen moet zijn bereikt kan er een passend schoolaanbod worden samengesteld. Dit aanbod bestaat in beginsel uit een beperkt aantal leerroutes. De ruggengraat van elke leerroute wordt gevormd door een leerlijn, een logische opeenvolging van cruciale leerdoelen. Schoolambities gaan over de school- en groepsopbrengsten uit het schoolaanbod. Van eind naar begin wordt echter ook individueel ingevuld: de mate waarin de cognitieve potentie van elke leerling binnen het passende schoolaanbod wordt benut.
School > groep > leerling
Waarom zou de leerling het uitgangspunt moeten zijn van passend onderwijs?
Vanuit het oogpunt van de behapbaarheid is het logischer om de grootste onderwijskundige eenheid, het schoolaanbod, op de voorgrond te plaatsen. De eerste stap is dan ook om dit aanbod passend te maken op de leerlingpopulatie en de schoolambities die daarmee worden nagestreefd. De tweede stap betreft een eventuele aanpassing van het schoolaanbod op een groep. Dit besluit wordt genomen indien de groepsopbrengsten onder de schoolambities liggen of als blijkt dat teveel leerlingen onvoldoende passend onderwijs krijgen. Als beide zaken op orde zijn, gaat de leerkracht door met wat hij deed. De derde stap tenslotte, is de selectie van leerlingen voor wie nog verdere aanpassingen nodig zijn.
Overeenkomsten in onderwijsbehoeften
Welke argumenten zijn er om onderwijs op basis van overeenkomsten in onderwijsbehoeften te legitimeren?
Op nummer één staat de meerwaarde ervan. Immers, in groepen leren leerlingen van en met elkaar. Ze leren van elkaars leerstrategieën, ze leren samenwerken en de sociale cohesie wordt bevorderd. Het tweede en derde argument gaan uit van het idee dat het tegenovergestelde – geïndividualiseerd onderwijs – niet mogelijk en niet nodig is. Niet mogelijk, omdat de instructiekwaliteit omlaaggaat met als gevolg: lagere opbrengsten. Niet nodig, omdat het huidige onderwijs kwalitatief zo hoogwaardig en gevarieerd is dat vrijwel elke leerling hiervan leert en passend onderwijs geniet.
De middenmoot als vertrekpunt
Waarop wordt het onderwijs passend gemaakt? Of: wat is het ijkpunt?
Met groepsgewijs onderwijs als uitgangspunt, is dat de middenmoot. Dit is de middelste zestig procent van een leerlingpopulatie of groep. De middenmoot kan worden berekend aan de hand van de opbrengsten van methodeoverstijgende toetsen. Het kan zijn dat de berekende middenmoot hoger of lager ligt dan de landelijke middenmoot waarop lesmethodes hun basisleerroute hebben gestoeld. Als deze route niet aansluit op de middenmoot (van de leerlingpopulatie of van een groep), zullen leerkrachten ervaren dat ze te veel leerlingen structureel extra moeten ondersteunen of uitdagen. In dat geval is het zaak om ofwel een andere basisleerlijn te volgen, ofwel om de basisdidactiek van de lesmethode standaard te intensiveren of te verrijken. Pas als de basisleerroute passend is gemaakt volgen de leerroutes daaromheen, dus voor de leerlingen die zich de leerstof sneller respectievelijk langzamer eigen maken. De drieslag die hierdoor ontstaat, biedt het overgrote deel van de leerlingen opbrengstgericht en passend onderwijs.
Eerst convergent, dan divergent
Welke manieren zijn er om in te spelen op verschillen tussen leerlingen?
Het zijn er twee: convergente en divergente differentiatie. De eerste gaat altijd vooraf aan de tweede. Van convergente differentiatie is sprake als een leerkracht met alle leerlingen eenzelfde leerdoel nastreeft en daarbij die didactische aanpakken toepast: de basis-, de verrijkte en de geïntensiveerde aanpak. De leerlingen worden dus gegroepeerd op basis van onderwijsbehoeften. Bij divergente differentiatie bevinden leerlingen zich op verschillende punten in de leerlijn; ze werken op hetzelfde moment aan verschillende leerdoelen. Convergente differentiatie is het beste differentiatiemodel voor de normaal en langzamer lerende leerlingen. Sneller lerende leerlingen hebben het meeste baat bij divergente differentiatie, versnellen dus.
Respons op de leerroute
Waaraan is te zien dat een leerling passend onderwijs heeft genoten?
Dit is waar te nemen aan een drietal indicatoren die samen de respons op de leerroute vormen: vaardigheidsgroei, leerdoelbeheersing en betrokkenheid. Deze respons wordt bij voorkeur per halfjaar gemeten. Is de respons voldoende, dan geldt: ga door met wat je deed! Er is dan in de onderwijsbehoeften voorzien en meer toetsen, onderzoeken etc. is dan echt niet nodig. In de praktijk zal het overgrote deel van de leerlingen een voldoende respons op de leerroute hebben, aangezien het onderwijs eerst op schoolniveau en daarna op groepsniveau passend werd gemaakt. Is de respons onvoldoende, dan is het zaak te onderzoeken welke specifieke onderwijsbehoeften de betreffende leerling heeft en hoe hier het beste (individueel) op ingespeeld kan worden.
Focus PO
De zes uitgangspunten zijn concreet gemaakt in de softwaretool Focus PO. Met dit instrument is het mogelijk om voor elke leerlingpopulatie aan de schoolweging geijkte schoolambities te kiezen en een passend schoolaanbod samen te stellen. Dit schoolaanbod is gebaseerd op leerlijnen van cruciale leerdoelen die eindigen bij verschillende referentieniveaus. Meer info over Focus PO.